یخ خشک ( کربن دی اکسید جامد ): از ساخت تا هشدار ها

بخش مهمی از کار یک متصدی بار، آنچه است که به مشتری ها نشان می دهد تا جذابیت بصری را به آنها هدیه دهد. جذابیت بصری از نظافت تا حرکات فلیر حرفه ای را شامل می شود. در واقع مشتری باید از آنچه می بیند لذت ببرد تا عطر و طعم های نوشیدنی هم او را به وجد بیاورند. شاید در بسیاری از ویدیو ها، نمایش ها و حتی کافه ها مه غلیظ و سنگینی را دیده باشیم که خارق العاده به نظر می آید. آن دود غلیظ مه، بخار و حتی دود نیست، بلکه گاز کربن دی اکسید سرد و غلیظی است که می بینیم. در این مقاله به توضیح، هشدار و اطلاعاتی در مورد این پدیده می پردازیم.

گاز کربن دی اکسید با نام اختصاری CO2 یک مولکول رایج در طبیعت است که از دو اتم گاز اکسیژن و یک اتم کربن تشکیل شده است. این گاز در سرتاسر جو کره ی زمین وجود دارد.

کربن دی اکسید گازی بی رنگ و بی بو است و نقش مهمی در چرخه ی حیات در کره ی زمین دارد. ( در غلظت معمول بی رنگ و بی بو است. )

کربن دی اکسید جامد «یخ خشک» چیست؟

کربن دی اکسید جامد به نام یخ خشک معروف است و در بسیاری از صنایع و حرفه ها کاربرد دارد.

علتی که شکل جامد کربن دی اکسید را به نام یخ خشک ( Dry ice) می‌خوانند این است که همچون یخ سرد است اما از خود هیچ رطوبتی بر جای نمی‌گذارد. این ماده ذوب نمی‌شود بلکه تصعید می شود یعنی با افزایش دما از فاز جامد مستقیما به فاز بخار می‌رود. ( بر خلاف یخی که از آب به دست می آید و با افزایش دما از حالت جامد به حالت مایع تبدیل می شود. ) در اثر این پدیده دود سفیدی ایجاد می‌شود که برای شبیه سازی مه یا دود در فیلم سازی، نمایش ها، شو ها و… از آن استفاده می‌شود.

یخ خشک با فشردن مستقیم گاز اتمسفر در دمای ثابت ۷۸٫۵ درجه سانتیگراد زیر صفر از حالت گاز به جامد تبدیل می‌شود.

برای ساختن یخ خشک لازم نیست وسایل سرمایش قوی داشته باشیم. تنها کافی است کربن دی اکسید (با فشار بالا) داشته باشیم. مثلاً اگر کپسولی از  CO2 با فشاری در حدود حداقل ۷۵ بار و دمای حدود ۳۱ درجه سانتیگراد داشته باشید، چنانچه آن را برعکس کنید طوری که شیر خروجی آن در پایین قرار گیرد و سپس شیر را باز کنید،  CO2 به صورت یخ خشک از آن خارج می‌شود. علت این پدیده فرایند اختناق یا خفگی است که در آن چنانچه فشار سیالی به صورت ناگهانی کم شود دمای سیال نیز کم می‌شود. از همین پدیده در یخچال برای خنک کردن گاز سردکننده استفاده می‌شود. ( این روش ساختن مناسب نیاز های کم یخ خشک است. )

پس از ساخته شدن یخ خشک در کارخانه، آن را به قطعات مختلفی تقسیم می کنند. عموماً مکعب های مربع و مستطیل بزرگی از آن می سازند و برای مصارف کم آن را به قطعات کوچک تقسیم می کنند.

هشدار : استفاده کردن از یخ خشک به این آسانی ها نیست و شرایط و مقررات خود را دارد تا از آسیب ها و ضرر های حتمی و احتمالی آن جلوگیری شود.

یخ خشک بسیار سرد است لذا برای جابجایی حتماً از دستکشهای مناسب « مانند دستکش های جوشکاری ضخیم » استفاده کنید . تماس با یخ خشک باعث انجماد سریع سلولهای دست می شود و صدماتی مانند سوختن ایجاد می کند و شدید تر از آن از بین بردن بافت پوستی و ماهیچه ای خواهد بود.

در اثر تصعید یخ های خشک، گاز کربن دی اکسید ایجاد می شود. این گاز از هوای معمولی سنگینتر است و لذا به سطح پایین محیط منتقل شده و هوای معمولی را به بالا هدایت می کند . اگر مقدار کربن دی اکسید در محیط زیاد شود باعث خفگی انسانها خواهد شد . در اثر تنفس بیش از اندازه دی اکسید کرین، نفس کشیدن انسان سخت می شود و ناخن ها و لب ها به رنگ آبی تیره تبدیل می شود. در محیطی که یخ خشک نگهداری یا استفاده می شود حتما تهویه مناسبی در نظر گرفته تا گاز کربن دی اکسید را به خارج هدایت کند. هیچوقت یخ را در مخازن کاملا آبندی شده قرار ندهید زیرا در اثر تصعید فشار داخل مخزن افزایش یافته و باعث انفجار می شود.

نگهداری و استفاده از یخ خشک در کافه ها و رستوران ها نیاز به شرایط نگهداری مناسب و تهویه ی مناسب دارد.

سطحی که یخ خشک روی آن قرار می گیرد باید مناسب دمای پایین باشد در غیر اینصورت در اثر سرمای شدید سطح مربوطه ترک می خورد.

توجه : باید از استفاده ی مستقیم یخ خشک در نوشیدنی ها بپرهیزیم.

دی‌اکسید کربن توسط صنایع بسیاری نظیر صنایع غذایی استفاده می‌شود. یکی از بزرگترین کاربرد های آن به عنوان یک ماده شیمیایی در تولید نوشابه‌های گازدار است. کربن دی اکسید گاز نوشیدنی‌ها را در نوشابه‌های گازدار مانند آب سودا فراهم می‌کند.

CO2 برای بدن گازی تعریف شده است که پس از سوختن قند ها در کنار اکسیژن در سلول ها، باید از طریق بازدم خارج شود. پس وارد کردن دوبارۀ آن به بدن مطلوب نیست.

استفاده از یخ خشک در نوشیدنی ها خطرات بسیاری همچون ورود کربن دی اکسید به خون و مسمومیت را به دنبال خواهد داشت. همچنین اگر تکه های بسیار کوچکی از یخ خشک توسط مشتری خورده شود، موجب معده درد خواهد شد و در موارد شدید تر آن ممکن است باعث آسیب رساندن به لب ها، زبان، دهان، مری یا معده شود. هر گونه تماسی توسط یخ خشک با بافت پوستی و سایر بافت های بدن نباید صورت بگیرد، چرا که همانطور که گفتیم دمای بسیار پایین آن آسیبی مانند سوختگی را ایجاد می کند و هر چه سطح و زمان تماس یخ خشک با بافت ها بدن بیشتر باشد، میزان آسیب آن هم بیشتر خواهد بود.

در صورت تنفس این گاز، انسان ابتدا احساس تنگی نفس کرده و پس از مدت بسیار طولانی ممکن است خفه شود. پس استفاده از یخ خشک به مقدار زیاد در بارها، کافه و رستوران هایی که تهویه ی مناسبی ندارند، یک اشتباه بزرگ است. « به ویژه که برای خردسالان و کودکان و افراد در معرض خطر بسیار خطرناک است.» برای کارکنان کافه و رستوران هم تنفس مداوم کربن دی اکسید بسیار مضر خواهد بود.

کربن دی اکسید برخلاف اکسیژن که باعث شعله وری آتش می‌شود، باعث خفگی آتش می‌شود، به همین خاطر است که در کپسول‌های آتش‌نشانی کربن دی اکسید وجود دارد. ( احتمال خطر آتش زایی ندارد، گرچه اگر محفظه ی آن عایق بندی شده باشد، احتمال ترکیدن، انفجار و صدمات زیاد را به دنبال خواهد داشت. )

کربن دی اکسید در صورت ورود به بدن و شش ها و جذب توسط خون، هموگلوبین ها (گلبول های قرمز) را اشباع می کند و جایی برای جذب و رساندن اکسیژن به سلول ها نمی گذارد و اینچنین باعث خفگی می شود.

کربن دی اکسید در غلظت‌های معمول بی‌بو است، با این حال در غلظت‌های بالا دارای بوی تند و اسیدی است. تنفس یا ورود کربن دی اکسید غلیظ به دهان، مزه ای ترش و سوزش در گلو و بینی را به دنبال خواهد داشت.

حل شدن کربن دی اکسید در آب، اسیدی ضعیف به نام کربنیک اسید را می سازد. « به همین دلیل نوشابه اسیدی است. » لذا از استفادۀ آبی که در آن یخ خشک انداخته ایم بهتر است بپرهیزیم.

به هر حال، باید استفاده از یخ خشک به طور مستقیم در نوشیدنی ها را خطری جدی تلقی کنیم و می توانیم با راهکارهایی دیگر جذابیت بصری دود سفید آن را برای مشتری ها فراهم آوریم. می توانیم ظرفی زیر یا کنار ظرف نوشیدنی برای تولید حالت بخار توسط یخ خشک در نظر بگیریم و یا در پشت بار تکۀ کوچکی از آن را درون گلس یا بشری که تا نیمه آب شده است، بیندازیم. راهکار های بسیاری وجود دارند تا مشتری ها را به وجد بیاوریم که بیشتر بستگی به سلیقه و ذوق خودمان دارند.